240 88 - 021
چرا دوران کودکی بعضی بچه‌ها با کمترين مشکلات رفتاری سپری می‌شود درحالی‌که بعضی دیگر برای والدین‌شان همیشه مشکل‌سازند. رفتار این بچه‌ها گاهی غیرقابل تحمل می‌شود و بزرگترها را به‌ستوه می‌آورد. به‌عنوان یک روان‌شناس بارها شاهد احساس ناامیدی و درماندگی والدین چنین بچه‌هایی بوده‌ام. خوشبختانه باید گفت علی‌رغم آزاردهنده بودن این مشکل، راه حل‌های مناسبی برای آن وجود دارد. شما می‌توانید با افزایش اطلاعات خود در مورد قوانین و روش‌های فرزندپروری، کودکتان را یاری نمایید تا رفتار مناسب‌تری داشته باشد و تبدیل به عضو مقبول‌تری از خانواده شود.
طبق یک اصل کلی، رفتارهای خوب و بد براساس وجود یا عدم وجود پاداش‌ها شکل می‌گیرند. گاهی والدین به‌طور ناخواسته رفتار بد فرزندشان را پاداش می‌دهند و آن را تقویت می‌کنند. شایان سه ساله یاد گرفته که اگر به‌طور خستگی‌ناپذیری گریه کند، نق بزند و درواقع پدرش را عاصی کند، می‌تواند ساعاتی بعد از زمان معمول خوابش بیدار بماند (که برای رفتار نق زدن او یک پاداش محسوب می‌شود). چنان‌چه رفتار بد فرزندتان (خواسته یا ناخواسته) پاداش دریافت کند تقویت خواهد شد. رفتاری که پاداش دریافت نکند یا با روش‌های تنبیهی ملایم اصلاح شود به‌تدریج ضعیف‌تر می‌شود و احتمال وقوع آن در آینده کمتر می‌گردد.
سه قانون پایه در فرزندپروری وجود دارد. این قوانین در ابتدا آسان به‌نظر می‌آیند. پس از آشنایی با آن‌ها به‌راحتی متوجه می‌شوید چه زمان‌هایی دیگران با بچه‌های‌شان رفتار درست و چه زمان‌هایی رفتار نادرست دارند. بااین‌وجود وقتی تصمیم می‌گیرید این قوانین را در مورد فرزندتان اعمال کنید، پی می‌برید که به‌کارگیری صحیح و مؤثر آن‌ها چندان هم آسان نیست و نیازمند حوصله، خویشتن‌داری و کسب مهارت‌های لازم می‌باشد. این قوانین را به‌خاطر بسپارید.
قانون اول: رفتار خوب را پاداش دهید
کودکان یاد می‌گیرند خوب حرف بزنند، لباسشان را خودشان بپوشند، اسباب بازی‌های‌شان را با دیگران به اشتراک بگذارند و برخی کارهای خانه را انجام دهند. علت اصلی موفقیت بچه‌ها در این کارها آن است که بابت انجام آن‌ها توجه والدین یا سایرین را دریافت می‌کنند. ما باید مکرراً و به اندازه‌ی کافی رفتار خوب فرزندانمان را پاداش دهیم.
هر فرد بزرگسال شاغل دارای یک هویت شغلی است و هم‌چنین بابت کاری که انجام می‌دهد مبلغی به‌عنوان حقوق دریافت می‌کند. حقوق دریافتی، هویت شغلی و یا علاقه‌ای که به کارمان داریم پاداش‌های قدرتمندی برای ادامه‌ی کار محسوب می‌شوند. اغلب ما اگر پاداشی دریافت نکنیم دست از کار می‌کشیم. پاداش‌ها به‌عنوان تقویت‌کننده، رفتارهای ما و فرزندانمان را شکل می‌دهند.
وقتی فرزند شما به‌خاطر رفتاری پاداش دریافت کند آن رفتار تقویت می‌شود. یعنی احتمال وقوع مجددش در آینده افزایش می‌یابد. مردم رفتاری را که بابتش پاداش مناسبی دریافت کنند تکرار می‌کنند. اگر کودک شما رفتار مطلوبی داشت با پاداش‌های مکرر، آن رفتار را تقویت کنید.
از چه پاداش‌هایی باید استفاده کنیم؟
انواع پاداش‌ها در سه دسته‌ی کلی پاداش‌های اجتماعی، پاداش‌های فعالیتی و پاداش‌های مادی قرار می‌گیرند. ”پاداش‌های اجتماعی“ در تقویت رفتار مطلوب بچه‌ها بسیار مؤثرند. این پاداش‌ها عبارتند از لبخند زدن، در آغوش گرفتن، نوازش، بوسیدن، تحسین، تماس چشمی محبت‌آمیز و توجه نمودن. خوشبختانه یک عبارت محبت‌آمیز یا در آغوش گرفتن و بوسیدن را می‌توان بدون صرف هزینه و به‌آسانی در اختیار کودک گذاشت و بچه‌های ما به‌مقادیر زیادی از این پاداش‌ها نیاز دارند.
متأسفانه برخی والدین در نوازش یا تحسین فرزندانشان خساست به‌خرج می‌دهند. آن‌ها ممکن است ادعا کنند که مشغله‌های فراوانی دارند و یا معتقد باشند کودک باید بدون دریافت پاداش رفتار مناسبی از خود نشان دهد. چنین والدینی به تأثیر قدرتمند و معجزه‌آسای پاداش‌های مکرر بر تقویت رفتارهای مطلوب فرزندشان پی نبرده‌اند. اگر سارای چهار ساله اتاقش را مرتب کند و یا در بعضی کارهای خانه به شما کمک کند، لازم است از وی قدردانی کنید و به او بفهمانید که رفتارش چقدر برای شما ارزشمند است. اگر این کار را نکنید احتمال تکرار چنین رفتاری را در آینده کاهش داده‌اید.
برای حصول نتیجه‌ی بهتر لازم است به جای تعریف و تمجید کودک، رفتار مناسب وی را تحسین کنید. تحسین توصیفی، تحسین رفتار است نه تحسین کودک. وقتی دخترتان اتاقش را تمیز و مرتب کرد، از تحسین توصیفی استفاده کنید و بگویید ”آفرین! اتاقت چقدر قشنگ شده، کار خیلی خوبی کردی که تمیزش کردی.“ این عبارت مؤثرتر از آن است که بگویید ”تو چه دختر خوبی هستی که اتاقت را تمیز می‌کنی.“ عادت کنید همیشه رفتارها و کارهایی را که قرار است تقویت شوند، تحسین کنید.
